Plastisite, beynin değişme özelliğidir.
Plastisite genellikle tıp alanında kullanılan bir terimdir. Beynimiz hayat boyunca çeşitli etmenlerin etkisiyle değişime uğrayabilir. Beynin bu değişme özelliğine nöro plastisite de denir.
Beyinde meydana gelen bu değişimler olumlu veya olumsuz nitelikte olabilir.
Şimdi bu değişimlerin hangi yollarla meydana geldiğine bakalım 🙂
Yaşamın ilk aylarında
Nöroplastisitenin en yoğun yaşandığı dönem büyüme ve gelişmenin yoğun olduğu bebeklik dönemidir.
Bebeklikten çocukluğa sonrasında ergenliğe kadar beynin bu gelişimi yani plastisite sürer. Ancak yaşamın ilk aylarında muazzam bir ivme söz konusudur. Bu dönemde plastisite yüksektir.
Görselde görüleceği gibi aydan aya katbekat artan sinir yapısı beyin gelişiminin ta kendisidir. Bu sinirsel gelişime gelişimsel plastisite denir.
Yeni sinir hücreleri oluştukça yeni bilgiler meydana gelir. Bu bilgiler sinir hücreleri arasındaki sinapslarla aktarılır. Böylece bebekte bilinç, hafıza ve davranış gelişimleri gözlemlenecektir.
Belli bir aya ulaştığında yürümeye, konuşmaya hatta basit problemleri çözmeye başlayan bir bebek tam olarak bu süreci geçirmektedir.
Yaşamın ilk aylarında meydana gelen plastisite sinir sisteminin oluşumuyla ilgilidir. Bu durumu daha iyi kavramak için aşağıdan ilgili içeriğe ulaşabilirsiniz.
Yeni Yaşam Deneyimleri
Gece ya da gündüz trafikte mesai yapan bir taksi şoforünü düşünelim. Ayrıca kalabalık bir restoranda çalışan bir garsonu düşünelim.
Taksi şoforü, trafikte sağlıklı bir şekilde yol almak için dikkatli olmalıdır. Trafikte yola bakarken olası riskleri görmek ve bir kaza durumunda direksiyonu çevirerek hızla araca müdahale etmek gerekir.
Mesleğin ilk aylarından sonra taksi şoförünün parietal lob ve oksipital lobunda gelişim gözlenecektir. Çünkü bu loblar görme ve el-göz koordinasyonundan sorumludur. Mesai sırasında sürekli yüksek yoğunlukta çalışacakları için gelişim göstereceklerdir.
Aşağıdan beynin bölümleri ve lobların sorumlu oldukları işlevlere dair ilgili içeriğe ulaşabilirsiniz.
Kalabalık restorandaki garson ise onca kalabalık arasında kendisine seslenen bir müşteriyi duymak zorundadır. Yeni gelen müşterileri farketmek ve sipariş almak üzere masalarına gitmek zorundadır.
Buna bağlı olarak da duymadan sorumlu temporal lobu gelişim gösterecektir. Müşteriyi duyma ve farketmeye yönelik bir işitsel refleks geliştirecektir.
Bu tür örnekler yaşam deneyimlerine bağlı gelişen plastisiteye örnektir.
Beyin Hasarı
Vücutta meydana gelen bir hasar veya uzuv kaybı beyinde hasara yol açabilir. Bu olumsuz plastisite örneğidir.
Örneğin gözlerini kaybeden bir insan, görmeden sorumlu oksipital lobunu aktif olarak kullanamayacağı için zamanla o kısım tembelleşecektir.
Beyindeki hasar kafaya alınan darbe sonucunda da yaşanabilmektedir.
İki gözü de sağlam olan ve sağ oksipital lobundan darbe alan bir insanı ele alalım.
Sağ oksipital lob hasar aldığı için artık daha az faaliyet göstermektedir. Bu durumda görme duyusunda kayıplar yaşanması öngörülebilir.
Ancak sol oksipital lob, hasar gören sağ oksipital lobun açığını kapatmak için daha aktif çalışmaya başlamaktadır.
Beyin hasarı durumunda görülen bu olumlu plastisite birçok vakada gözlemlenmiştir.
