Antropoloji nedir?

Antropoloji…

İlginç ismiyle yeni duyulmaya başlayan bir bilim dalı.

Birçok kişinin iskelet bilimi zannettiği antropoloji aslında tamamen sosyal bir bilimdir.

Anthropo sözcüğü Yunanca insan anlamına gelmektedir.

İnsan çeşitliliğinin bilimi

Antropoloji, insanı inceleyen bilimdir. İnsanı sosyal açıdan her yönüyle incelemeyi hedefler.

Antropolojinin amaçları

• İnsanı kültürel, toplumsal, biyolojik çeşitliliği içerisinde anlamak
• İnsanın nasıl uyarlandığını, bu uyarlanmanın nasıl gelişip, değişip, dönüştüğünü incelemek (dış ve küresel etkenler uyarlanmayı nasıl etkiliyor?)

*Uyarlanma: İnsanın ortama uyum sağlama, entegre olma süreci, bu ortam fiziksel veya sosyal çevre olabilir.

Antropoloji insanı nasıl tanımlar?

• İnsan yerküreyi düzenleyen ve tasarlayan canlıdır.
• Hem de yerkürenin koşulları tarafından düzenlenen, biçimlenen canlıdır.

Antropolojinin Özellikleri

Antropoloji, sahip olduğu bazı yaklaşım ve ilkelerle bilimsel niteliğini pekiştirir.

BÜTÜNCÜLLÜK

Antropoloji bilimi, diğer insani bilimlerin aksine insanla ilintili olan her şeyi bir bütün olarak görmek ister. Dolayısıyla bunların birbirleri arasında bir öncelik veya sonralık ilişkisi gözetmez.

İnsanla ilişkili olan hiçbir şey diğerinden daha az öncelikli değildir ve bütünü görmeye yardımcı olur.

Antropoloji bu yönüyle diğer bilimlerden ayrılmaktadır. Örneğin biyoloji, insanın yalnızca biyolojik yönüne yoğunlaşır. Veya iktisat toplumun üretim ve tüketimi üzerine yoğunlaşır.

Antropoloji ise incelediği toplumun, siyasi yapısı, ekonomik yapısı, dini yapısı, biyolojik yapısı, çocuk yetiştirme tarzı, geçirdiği evrimsel süreç, teknolojik durumu kısacası her şeyiyle ilgilenir ve bu parçaların birbirini nasıl etkilediğini çözümleyerek bütünü görmeye çalışır. Bunu bir öncelik-sonralık ilişkisi kurmadan yapar.

Tüm bu yaklaşım, bütüncül bir kültür kuramı oluşturmayı amaçlar.

Bütüncül Kültür Kuramı nedir?

Bir topluluğu bütün biyolojik, toplumsal ve kültürel yönleriyle bir bütün olarak anlamaya ve buradan yola çıkarak bütün kültürleri içine alacak evrensel bir kültür bilgisine ulaşmayı amaçlayan kuramsal yaklaşımdır.

EVRENSELLİK

Bütün toplumlar ve kültürler tümüyle ve eşit biçimde insan eseridir.

UYARLANMA

Antropolojide, devamlılık ve istikrarı sağlayan bir ilke olarak ele alınır.

Söz konusu uyarlanma; fiziksel çevreye (iklim, yağış, toprak), yaşamsal çevreye (bitki, hayvan) veya mekansal çevreye (yaratım) karşı olabilir.

Mekansal çevre, insan eseri olan sosyal veya fiziksel çevredir.

BÜTÜNLEŞME

Kültürel öğeler birbirlerini destekleyici bir bütün oluşturmalıdır.

Bu yaklaşım, küçük ölçekli toplumlarda mümkündür. Bütünlük varsayıldığında, öğeler arası ilişkileri ortaya koymak kolaylaşır.

Ancak büyük ölçekli toplumlarda kültürel ögeler birbirlerini desteklemek yerine çatışma, katmanlaşma ve çıkar aykırılıklarına zemin oluşturur. Dolayısıyla bütünü görmek zorlaşır. Antropoloji bu durumda karmaşık bir düzen söz konusu olduğu için sorun odaklı çalışarak bütünü görmeye çalışır.

Kültürel Görecilik

Her toplumun inanç ve davranışlarını onların kendi gelenek ve deneyimleri içerisinde değerlendirmektir. Yani etnik merkezciliğin karşıtı niteliğinde bir yaklaşımdır.

Bu sayede Antropoloji için;

• Her kültür değerli, sorun çözücü ve benzersizdir.

Etnik merkezcilik: Kişinin ve toplumun kendi toplumunu ve onun değerlerini merkeze alarak ve yücelterek başka toplumları anlamlandırması ve değer biçmesi.

Karşılaştırmacılık

“Farklı toplum ve kültürleri inceleyerek genel bir kültür kuramına ulaşılabilir mi?” sorusuna cevap arayan yaklaşımdır. Bu soruya ne cevap verilirse verilsin farklı kültürleri karşılaştırma yoluna gidilecektir.

Dolayısıyla antropolojinin kültürler için sorduğu 3 ana soru ortaya çıkmaktadır.

• Neden farklı?
• Neden benzer?
• Neden ve nasıl değişir?

Antropolojinin Dalları

Antropoloji, ilişkili olduğu disiplinlere göre 4 ana alt dala ayrılmıştır.

SOSYAL/KÜLTÜREL ANTROPOLOJİ

İnsanın biyolojik varlığı dışında yarattığı toplumsal-kültürel alanla ilgilenir.

Bu alandaki unsurlara; toplumsallaşma, kişiliği oluşturan kültürel süreçler, cinsiyet rolleri, geçim etkinlikleri, aile, akrabalık, hukuk, gelenek-görenek, inanç, beslenme ve sağlık uygulamaları örnek verilebilir.

Yardım alınan disiplinler:

• Etnografya: alanda gözleme dayalı olarak bir topluluğun tüm kültürel yönlerinin kaydedilmesi
• Uygulamalı antropoloji: Tıbbi, kent, kalkınma…

BİYOLOJİK ANTROPOLOJİ

Biyolojik çeşitlilik, insanın canlılar dünyasındaki yeri, evrim, eski insanlarda sağlık, demografi vb. biyolojik konularla ilgilidir.

Yardım alınan disiplinler:

• Primatoloji: primatları inceler
• Paleoantropoloji: fosil-evrim
• Biyoarkeoloji: iskelet, demografi, sağlık, ölüm nedeni, büyüme, gelişme
• Fiziksel antropoloji: yaşayan insanlar
• Adli antropoloji
• Populasyon genetiği: kalıtım, fark, benzerlik

ARKEOLOJİK ANTROPOLOJİ

Arkeoloji, Avrupa’da bir bilim dalı sayılırken ABD’de yerli toplulukların mamullerinin (mimari, gündelik kullanım gereçleri, ayinsel nesneler, mekân düzenlenişi vb.) incelenmesini de kapsayan, antropolojinin bir alt disiplini olarak görülür.

Arkeoloji yalnızca mamul nesnelerle ilgilenmez. İnsan toplumlarının ilişkili olduğu hayvan ve bitki türlerinin tarihsel olarak incelenmesini (paleozooloji ve paleobotani) de içerir.

Böylelikle bir kazı alanında ortaya çıkan kalıntılar antropolojik olarak da incelenerek o toplumun yaşam tarzı, dinsel inanışları, toplumsal örgütleniş biçimleri gibi sosyal yönlerinin aydınlatılmasını sağlayabilir. Hatta bu çalışma sonucunda o topluluğun (varsa) günümüzdeki uzantılarıyla genetik ve kültürel akrabalıklarını ortaya koymak da olanaklı olmaktadır.

Yardım alınan disiplinler:

• Prehistorya: tarih öncesi dönem
• Tarihsel arkeoloji: yazıdan sonraki dönem
• Etnoarkeoloji: yaşayan toplulukların maddi kültürleri
• Endüstriyel ve kentsel arkeoloji

DİL ANTROPOLOJİSİ

Dil, kültürün birincil aktarım aracı ve şekillendiricisi olarak ele alınır. Topluluklar, dünyayı konuştukları dilin sahip olduğu kavramlar çerçevesinde anlamaktadır.

Toplumsal dilbilim günlük yaşamdaki iletişim ortamında, farklı toplumsal katmanlarda ve kültürel eşiklerde dilin kullanım biçimlerini inceler.

Dil aynı zamanda bir kültürün dünya görüşünü yansıtır. Dil antropolojisi bu bağlamda dil-kültür ilişkisini ele alır.

Yardım alınan disiplinler:

Tarihsel dilbilim ve betimsel dilbilim dışındaki dilbilimsel alanlardan yardım alınır.